Aambeuan Jeung Rarasaan

A.  Aambeuan
Bau		Bangké, bugang, kokotor jalma/sato
Hangit		Olahan anu tutung, barang anu kaduruk
Hangru		Getih
Hangseur		Cikiih
Hanyir		Lauk, getih
Hapeuk		Pakéan kotor, tempat kotor
Haseum		Kokotor ucing, kélék nu késangan, olahan anu geus lila
Pengar		Jéngkol, peuteuy, obat-obatan nu ngandung bahan kimia
Pesing		Cikiih
Segak		Bako, cipeuyeum
Seungit		Kembang, minyak seungit
B.  Rarasaan
Amis		Rasana gula
Anta		Rasana cai (cai sumur di taneuh tela/basisir)
Asin		Rasana uyah
Gahar		Rasana manisan, inuman nu ngandung rasa amis-haseum.
Haseum		Rasana cuka, bungbuahan nu atah kénéh
Kecut		Rasana cuka
Kesed		Rasana salak (salak ngora)
Keutar		Rasana geutah, cangkang bungbuahan
Keurang		Rasana kadaharan nu geus tengi atawa nu digoréng ku minyak
		kalapa murah
Lada		Rasana céngék
Pahang		Rasana buah jéngkol, iwung nu geus kolot atawa can diasakan
Pangset		Rasana olahan nu réa teuing uyah (asin pisan)
Pait		Rasana kina, paria, hamperu
Peuheur		Rasana térong

Ngaran Rupa-Rupa Leumpang

boyot	=	leumpang kendor bangun bareurat awak, mindeng katinggaleun
		batur.
dadaligdeugan	=	dalugdag-daligdeug, dumaligdeug, ngadaligdeug, jajarigjeugan,
		leumpang titotolonjong kawas nu rék labuh (biasana jalma nu
		mabok, geus kurang tanaga atawa kakara hudang gering).
dalugdag-daligdeug	=	ngadaligdeug, dumaligdeug, dadaligdeugan, jarugjag-jarigjeug,
		leumpang titotolonjong kawas nu rék labuh (biasana jalma nu
		mabok, geus kurang tanaga atawa kakara hudang gering).
déog	=	péngkor, leumpang dingdet lantaran suku nu sabeulah rada pon-
		dok.
dohot-dohot	=	leumpang lalaunan bari semu dodongkoan cara peta nu ngado-
		doho.
dumaligdeug	=	dalugdag-daligdeug, ngadaligdeug, dadaligdeugan, jumarigjeug,
		leumpang titotolonjong kawas nu rék labuh (biasana jalma nu
		mabok, geus kurang tanaga atawa kakara hudang gering).
égang	=	égol, leumpang cara budak nu anyar disunatan lantaran bisul di-
		na palangkakan jsb.
égol	=	égang, leumpang cara budak nu anyar disunatan lantaran bisul
		dina palangkakan jsb.
gonjléng	=	leumpang awéwé bari ngobah-ngobahkeun awak, hayang narik
		perhatian lalaki.
ingkud-ingkudan	=	jingkrung, leumpang teu bener lantaran nyeri suku jsb.
jajarigjeugan	=	jarugjag-jarigjeug, jumarigjeug, ngajarigjeug, dadaligdeugan,
		leumpang titotolonjong kawas nu rék labuh (biasana jalma nu
		mabok, geus kurang tanaga atawa kakara hudang gering).
jarugjag-jarigjeug	=	jajarigjeugan, jumarigjeug, ngajarigjeug, dalugdag-daligdeug,
		leumpang titotolonjong kawas nu rék labuh (biasana jalma nu
		mabok, geus kurang tanaga atawa kakara hudang gering).
jingjet	=	leumpang semu hésé ngaléngkah lantaran cacad suku atawa ma-
		ké samping nu heureut teuing.
jingkrung	=	ingkud-ingkudan, leumpang teu bener lantaran nyeri suku jsb.
jumarigjeug	=	jarugjag-jarigjeug, jajarigjeugan, ngajarigjeug, dumaligdeug,
		leumpang titotolonjong kawas nu rék labuh (biasana jalma nu
		mabok, geus kurang tanaga atawa kakara hudang gering).
keketeyepan	=	ngeteyep, leumpang kacida alonna sangkan teu nimbulkeun sora,
		maksudna ngarah teu katohyan ku jalma lian.
képoh	=	leumpang teu bener lantaran tuur rada paadu méh kawas aksara
		X.
kukurubutan	=	leumpang rada dodongkoan di nu bala atawa di nu remet kaka-
		yon.
lajag-léjég	=	ngaléjég, leuleumpangan di hareupeun batur, biasana bari am-
		bek.
méngpéos	=	ngabadaus, ngabéngbéos, leumpang (semu gancang) teu luak-
		lieuk, biasana lantaran aya kakeuheul, kateusugema jsté.
mongkoy	=	moyongkod, leumpang anca rada dongko, némbongkeun ulat si-
		eun atawa éra.
moyongkod	=	mongkoy, leumpang anca rada dongko, némbongkeun ulat sieun
		atawa éra.
narabas	=	leumpang di nu bala atawa di nu remet kalawan teu miduli cucuk
		jsb.
nekéh	=	leumpang di tempat nu nanjak terus-terusan.
néléndén	=	tétéléndénan, talandan-téléndén, leuleumpangan anca, pikalu-
		cueun katénjona (budak leutik, japati jsté.).
nelenyeng	=	leumpang nu asalna anca ujug-ujug gancang.
ngabadaus	=	méngpéos, ngabéngbéos, leumpang (semu gancang) teu luak-
		lieuk, biasana lantaran aya kakeuheul, kateusugema jsté.
ngabéngbéos	=	ngabadaus, méngpéos, leumpang (semu gancang) teu luak-lieuk,
		biasana lantaran aya kakeuheul, kateusugema jsté.
ngabring	=	leumpang babarengan (lobaan).
ngabrul	=	kaluar atawa indit babarengan
ngaburudul	=	kaluar ti hiji tempat (lobaan).
ngadaligdeug	=	dalugdag-daligdeug, dumaligdeug, dadaligdeugan, ngajarigjeug,
		leumpang titotolonjong kawas nu rék labuh (biasana jalma nu
		mabok, geus kurang tanaga atawa kakara hudang gering).
ngadédod	=	leumpang anca sarta biritna ka kénca ka katuhu, kusabab awakna
		lintuh.
ngadigdig	=	ngagedig, ngagidig, leumpang gancang sarta segut.
ngadigleu	=	leumpang kendor, semu bareurat ngaléngkah.
ngadudud	=	leumpang gancang teu luak-lieuk.
ngagandeuang	=	leumpang salsé, dada ajeg, bari keupat laun.
ngagéang	=	leumpang semu égang.
ngageblay	=	leumpang awéwé, anca, bari keupat laun.
ngageblig	=	leumpang bari neundeut-neundeutkeun suku tapi ka kadéngé
		blig, blig, blig (sabalikna tina keketeyepan).
ngagéboy	=	leumpang awéwé nu rada lintuh, awakna semu leuleus.
ngagedig	=	ngadigdig, ngagidig, leumpang gancang sarta segut.
ngagégag	=	leumpang kendor semu bareurat awak.
ngageuyeunggeung	=	leumpang laun nu keur gering atawa kakara hudang gering.
ngagéyot	=	ngagiyet, leumpang awéwé bari semu ngobah-ngobahkeun bujur.
ngagidig	=	ngadigdig, ngagedig, leumpang gancang sarta segut.
ngagigeug	=	leumpang semu beurat ku awak, oyag ka kénca ka katuhu.
ngagiplek	=	leumpang awéwé nu gendut, bujurna guplak-giplek.
ngagitek	=	leumpang awéwé bari semu ngagutak-gitek bujur.
ngagiyet	=	ngagéyot, leumpang awéwé bari semu ngobah-ngobahkeun bujur.
ngajarigjeug	=	jarugjag-jarigjeug, jumarigjeug, jajarigjeugan, ngadaligdeug,
		leumpang titotolonjong kawas nu rék labuh (biasana jalma nu
		mabok, geus kurang tanaga atawa kakara hudang gering).
ngalanggéor	=	leumpang awéwé (biasana nu lenggik) nu alus ketempona.
ngaléjég	=	lajag-léjég, leuleumpangan di hareupeun batur, biasana bari am-
		bek.
ngalénghoy	=	leumpang alon lantaran capé.
ngaleut	=	ngeungkeuy, leumpang babarengan (jalmana leuwih loba tibatan
		ngabring).
ngaleyad	=	leumpang anca diaplén.
ngaligincing	=	ngalongkéwang, sesebutan keur nu leumpang teu mawa naon-
		naon.
ngalongkéwang	=	ngaligincing, sesebutan keur nu leumpang teu mawa naon-naon.
ngantay	=	sababaraha urang nguntuy ti hareup ka tukang bari maju lalaun-
		an.
ngeteyep	=	keketeyepan, leumpang kacida alonna sangkan teu nimbulkeun
		sora, maksudna ngarah teu katohyan ku jalma lian.
ngeungkeuy	=	ngaleut, leumpang babarengan (jalmana leuwih loba tibatan
		ngabring).
ngiciprit	=	leumpang keur waktu hujan atawa loba kénéh cileuncang.
ngincid	=	leumpang gancang (sorangan).
ngingkig	=	ngungkug, leumpang gancang teu luak-lieuk.
ngungkug	=	ngingkig, leumpang gancang teu luak-lieuk.
niliktik	=	leumpang budak nu kakara bisa leumpang gancang, titiliktikan ka
		ditu ka dieu.
nolog	=	leumpang talag-tolog (lantaran teu awas) di nu poék.
noyod	=	leumpang nurutkeun karep sorangan, teu maliré ka nu nyaram.
nurugtug	=	leumpang gancang di nu mudun.
nyelengceng	=	leumpang gancang sosoranganan (miheulaan batur).
nyérénténg	=	nyirintil, leumpang semu lumpat nyampeurkeun batur (bari am-
		bek).
nyirintil	=	nyérénténg, leumpang semu lumpat nyampeurkeun batur (bari
		ambek).
péngkor	=	déog, leumpang dingdet lantaran suku nu sabeulah rada pondok.
rarampéolan	=	leumpang semu leuleus (nu keur mabok jsb.).
rincug	=	leumpang teu bener lantaran nyeri dampal suku, atawa leumpang
		di nu bala sieun kacugak lantaran teu maké sendal/sapatu.
sasampoyongan	=	leumpang gagaléongan (nu keur mabok jsb.)
sésélékét	=	seselendep, leumpang di antara jelema loba.
seselendep	=	sésélékét, leumpang di antara jelema loba.
singkang	=	leumpang semu jégar lantaran sukuna ti lebah tuur ka handap se-
		mu kaluar (sabalikna tina képoh).
talandan-téléndén	=	tétéléndénan, néléndén, leuleumpangan anca, pikalucueun ka-
		ténjona (budak leutik, japati jsté.).
tétéléndénan	=	talandan-téléndén, néléndén, leuleumpangan anca, pikalucueun
		katénjona (budak leutik, japati jsté.).
tonggoy	=	leumpang teu luak-lieuk (bari tungkul), teu miroséa ka nu ngage-
		roan.
totolonjongan	=	leumpang kawas nu rék labuh.
tuturubun	=	turun (leumpang) rurusuhan, buru-buru.
ungkuy-ungkuyan	=	leumpang bari ngobahkeun awak ka luhur ka handap (nu tanpa-
		daksa).

Rupa-Rupa Diuk

andegléng	=	diuk ajeg tumaninah dina korsi.
andéprok	=	émok rékép (awéwé).
anjeucleu	=	diuk ngeunah-ngeunah di tempat nu rada luhur (dina tonggong mun-
		ding, kuda, sapédah jsb.).
campego	=	cingogo kawas aya nu didagoan.
candeluk	=	cendekul, cindekul, cindukul, cindeluk, diuk sababaraha lilana kawas
		aya nu didagoan.
cendekul	=	candeluk, cindekul, cindukul, cindeluk, diuk sababaraha lilana kawas
		aya nu didagoan.
cindekul	=	cendekul, candeluk, cindukul, cindeluk, diuk sababaraha lilana kawas
		aya nu didagoan.
cindeluk	=	cendekul, cindekul, cindukul, candeluk, diuk sababaraha lilana kawas
		aya nu didagoan.
cindukul	=	cendekul, cindekul, candeluk, cindeluk, diuk sababaraha lilana kawas
		aya nu didagoan.
cingogo	=	cangogo, nagog, peta saperti nu keur bubuang.
cangogo	=	cingogo, nagog, peta saperti nu keur bubuang.
émok	=	cara diuk awéwé dina lanté (samak), pingpingna diréndéngkeun, bitis-
		na patumpang, arahna sarua.
émok cabok	=	sabangsa émok tapi bitis nu kénca kana pingping kénca, nu katuhu ka-
		na pingping katuhu.
nagog	=	cingogo.
nanggeuy gado	=	diuk biasa ngan leungeun sabeulah dipaké nanggeuy gado, biasana
		keur ngalamun atawa baringung pipikiran.
ngabaheuhay	=	diuk nyanghunjar bari suku dipaanggangkeun, biasana lantaran capé.
ngabebengkung	=	diuk lila rada semu bengkung, bari nganggur.
ngalageday	=	ngalegeday, diuk nyangsaya, biasana dina korsi males jsté.
ngalegeday	=	ngalageday, diuk nyangsaya, biasana dina korsi males jsté.
nyanghunjar	=	nangunjar, diuk bari ngalonjorkeun suku sabeulah.
nanghunjar	=	nyangunjar, diuk bari ngalonjorkeun suku sabeulah.
nyanghunjar lambar	=	diuk bari ngalonjorkeun suku duanana.
nyangsaya	=	diuk bari nyarandékeun awak kana tempat nu disarandéan.
sidéngdang	=	diuk bari suku duanana dirumbaykeun (biasana diuk di imah pang-
		gung nu aya kolongan), lamun suku duanana diayun-ayun disebutna
		ucang-ucangan, lamun suku diayun-ayun bari didiukan budak disebut-
		na ucang anggé (sarupa kaulinan).
sideuha	=	diuk émok atawa sila bari leungeun sabeulah dipaké nulak awak.
sila	=	diuk bari nikelkeun suku duanana handapeun pingping nu didéngkak-
		keun.
sila andekak	=	sila semu rubak, biasana bari nyanghareupan kadaharan.
sila ipis	=	sila rubak, tuur anggang pisan tepi ka jébrag.
sila mando	=	sila bari leungeun duanana aya di antara dua suku nu ditumpangkeun,
		awak biasana semu doyong ka hareup.
sila tumpang	=	sila bari dampal suku duanana numpang dina pingping kénca katuhu.
sila tutug	=	suku nu sebeulah sila, sedeng nu sabeulah deui ditutugkeun.

Ngaran Rupa-Rupa Omongan

ancad laér	=	ngomongna anca pisan.
céntal	=	pacéntal-céntal, paséa paréa-réa omong.
eur-eur	=	garap, kabiasaan ngomong nu harésé rék pok, ngomong arap-ap
		ereup-eup.
galantang	=	ngagalantang, nyarita atawa pidato panjang tur tatag.
galécok	=	garécok, nyarita (kalawan gumbira) teu eureun-eureun.
garap	=	eur-eur, kabiasaan ngomong nu harésé rék pok, ngomong arap-
		ap ereup-eup.
garécok	=	galécok, nyarita (kalawan gumbira) teu eureun-eureun.
garihal	=	omongan kasar matak nyentug kana ati.
gebah	=	ngagebah, ngomong tarik (biasana nyumput heula) sangkan batur
		reuwaseun.
gebés	=	ngagebés, nyentak, ngahuit.
gedebul	=	rahul, gedé omong, gedé bohong.
gelendeng	=	ngagelendeng, ngomongan jalma (nu boga kasalahan), mapatah-
		an, biasana paduduaan.
gelendut	=	ngagelendut, nyarita panjang (lila) bari mapatahan ku lemah lem-
		but.
gentem	=	omongan semu agem.
gentra	=	ngagentraan, nyalukan, ngageroan.
gerentes	=	ngagerentes, ngomong di jero haté.
gereyem	=	ngagereyem, ngomong laun ukur kadéngé ku sorangan.
gero	=	ngagero, nyorowok, ngaluarkeun sora tarik lantaran aya kareuwas
		atawa aya bahaya, ngageroan = nyalukan.
gonjak	=	ngagonjak, ngaheureuyan ku omongan (biasana tina hal pikaseu-
		rieun).
gorocok	=	beuki ngomong, ngagorocok = ngomong rusuh.
gundam	=	ngalindur, ngomong kalawan teu sadar (biasana keur saré).
gunem catur	=	ngawangkong, cacarita leuwih ti saurang.
guntreng	=	cacarita lila duaan, sorana lalaunan.
handap lanyap	=	omongan lemes tapi eusina ngahina.
haréwos	=	ngaharéwos, nyarita laun pisan ditompokeun kana ceuli batur
		sangkan ulah kadéngé ku nu lian.
haréwos bojong	=	caritaan nu diharéwoskeun tapi kadéngé ku batur.
hariweusweus	=	haliwu, nyarita bari rada gugup (lantaran manggih kareuwas
		jsté.).
haroshos	=	omongan anu méh teu kadéngé (sora jalma nu geus kurang na-
		pas).
harung gampung	=	sompral, ngomong sangeunahna.
hoghag	=	paréa-réa omong sarta patarik-tarik sorana (biasana nu paséa
		atawa nu parebut bebeneran).
humandeuar	=	ngomong (bari rumahuh, ngedalkeun kasusah, kahoréam jsté.
		(biasana jalma nu ngarasula).
jejebris	=	ngedalkeun kecap-kecap kateupanuju bari goréng budi, ambek
		jsb.
kah	=	jawaban awéwé mun dicalukan.
kecewis	=	ngecewis, ngecebrek, ngomong teu eureun-eureun.
kecewas-kecewis	=	ngomongkeun batur ka ditu ka dieu.
kocéak	=	ngocéak, ngajerit, ngaluarkeun sora tarik lantaran manggih kasi-
		eun jsb.
kukulutus	=	gegelendeng, ngomong sorangan (bari ambek).
kulan	=	jawaban lalaki mun dicalukan.
kunyam-kunyem	=	ngomong laun pisan, biwir ukur nguntab.
sosoak	=	ngomong tarik bari ambek.

Sesebutan Ka Jelema

Aki-aki	=	Lalaki nu geus kolot pisan.
Balég tampélé	=	Mangkat begér, wani di tukangeun, ari dihareupeun éra kénéh.
Bébéné	=	Kabogoh (awéwé).
Beubeureuh	=	Kabogoh (lalaki).
Bijil bulu mayang	=	Saharti jeung balég tampélé.
Budak	=	Anak jalma nu can balég.
Budak gumélo	=	Budak nu can boga jeujeuhan (pikiran) lantaran budak kénéh, kira-kira
		umur 2-4 taun.
Budak kamalolé	=	1. Budak nu nurutkeun kapercayaan baheula kudu diruat, lantaran aya
		tanda wisnu (tanda bodas) dina awakna, biasana rarungsing teu daék
		cicing bari teu kanyahoan naon sababna atawa kasakitna.
		2. Budak nu teu pati kaurus, kurang nyusu lantaran indungna begér
		deui.
Budak pahatu	=	Budak nu geus teu boga indung.
Budak pahatu lalis	=	Budak nu geus teu boga indung bapa.
Budak yatim	=	Budak nu geus teu boga bapa.
Bujang	=	Lalaki nu geus balég tapi can kawin.
Bujang jenggléngan	=	Jajaka tulén.
Cawéné	=	Parawan, awéwé anu can kawin.
Duda	=	Lalaki nu kungsi boga pamajikan tur can kawin deui.
Galak sinongnong	=	Budak lalaki nu mimiti aya sir ka awéwé (sarua jeung balég tampélé,
		ngan geus rada aya kawani).
Kokolot begog	=	Jalma nu nyanyahoanan kawas nu geus kolot, nyeta-nyeta kalakuan ko-
		lot.
Kolot	=	Jalma nu geus cukup umur, leuwih ti tengah tuwuh.
Kolot sapeuting	=	Jalma kolot nu euweuh kanyaho (bodo), diupamakeun ka orok nu kaka-
		ra dijurukeun sapeuting.
Kontrong-kontrong	=	Jalma nu geus kacida kolotna, leuwih ti aki-aki.
Lanjang	=	Awéwé nu can kawin.
Ngomboan	=	Lalaki nu mimiti begér ka awéwé, sorana ngagedéan.
Nini-nini	=	Awéwé nu geus kolot pisan.
Parawan	=	Cawéna, awéwé nu can kawin.
Parawan jekékan	=	Mojang tulén, keur meujeuhna rumaja putri.
Randa bengsrat/	=	Randa nu saenyana parawan kénéh, can sapatemon jeung salaki mé-
kulanjar		méh diserahkeun (ditinggal maot).
Randa/rangda	=	Awéwé nu geus diserahkeuh atawa ditinggal maot ku salakina.
Séngsérang panon	=	Parawan atawa bujang nu keur meujeuhna resep nénjo, resep naksir.
Tengah tuwuh	=	Jalma nu umurna kira-kira 40-45 taun.
Turun amis cau	=	Parawan nu mimiti begér.